Lange tijd is de kunstbeoefening van amateurkunstenaressen in de 19de eeuw enkelzijdig afgedaan als alledaags, triviaal en repetitief.
In de 19de eeuw ging een negatief imago aan de amateurkunsten kleven. Die raakten geassocieerd met de vrijetijdsbesteding van vrouwen, met huiselijkheid en met lage kwaliteit. In haar boek Adellijk en artistiek verruimt Wendy Wiertz dit enge perspectief. Ze toont hoe amateurkunsten voor vrouwen een krachtig instrument waren om de eigen identiteit vorm te geven, om een plaats in een sociaal-cultureel netwerk te verwerven en om tastbare herinneringen na te laten.
Leg in één zin uit waar het boek over gaat.
Het boek Adellijk en artistiek geeft een intieme kijk op de artistieke leefwereld van adellijke vrouwen in de 19de en het begin van de 20ste eeuw. Het toont hoe de amateurkunsten voor deze vrouwen een krachtig instrument waren om een eigen identiteit vorm te geven, om een plaats in een sociaal-cultureel netwerk te verwerven en om tastbare herinneringen na te laten.
Wat of wie heeft je geïnspireerd om voor dit onderwerp te kiezen?
Jaren geleden zocht ik voor mijn bachelorproef een onderwerp dat aan vrouwelijke kunstenaars in de 19de eeuw gerelateerd was. De nadruk in België en Nederland lag toen nog heel erg op beroepskunstenaressen, maar ik raakte geïnteresseerd in amateurkunstenaressen. Voor hen was het maken van kunst geen must, maar het hoorde wel bij hun levensstijl. Lange tijd is hun kunstbeoefening enkelzijdig afgedaan als alledaags, triviaal en repetitief. Langzamerhand werd het me steeds duidelijker dat er een andere interpretatie mogelijk was die ook door buitenlandse onderzoekers werd opgemerkt. Amateurkunstenaars konden namelijk hun kunstbeoefening inzetten voor de vorming van hun identiteit, netwerk en nalatenschap.
Heb je leestips – boeken, blogs, tijdschriften, ... – voor wie meer over het onderwerp wil weten?
Sinds het begin van deze eeuw vormen amateurkunstenaars en -kunstenaressen steeds meer het onderwerp van onderzoek. Ann Bermingham toont aan hoe tekenen tussen de 16de en 19de eeuw tot een beschaafde en nuttige kunstvorm voor niet-professionele beoefenaars uitgroeide. Alexander Rosenbaum betoogt dat dilettanten een beslissende bijdrage hebben geleverd aan de geschiedenis van de kunst en kunstenaars in de 18de eeuw. Serena Dyer onderzocht hoe 18de-eeuwse Engelse vrouwen met gekochte materialen objecten vervaardigden om hun leven te documenteren en richting te geven.
Daarnaast waren ook publicaties waarin de materiële cultuur, oftewel de relatie tussen mensen en hun spullen, centraal staat, van belang voor mijn onderzoek. Drie volumes die onder de redactie van Maureen Daly Goggin en Beth Fowkes Tobin verschenen, stellen de relatie tussen vrouwen en hun vaak zelfgemaakte spullen centraal. Amanda Vickery ontsloot de leefwereld van vrouwen en later ook van mannen in de 18de en begin 19de eeuw door te analyseren welke plaatsen ze bezochten en met welke voorwerpen ze zich omringden. Recent publiceerde Freya Gowrley over de materiële cultuur van het huiselijke leven, waarin ze aantoont dat de woning tussen 1750 en 1840 tot een cruciale plek uitgroeide voor de vorming van een identiteit, sociale interactie en emotionele expressie.
Ook zijn er steeds meer tentoonstellingen over amateurkunstenaars. Zelf was ik curator van Vrouwen met stijl. Vier penseelprinsessen in Hingene (Kasteel Hingene, 2013) en Romantische landschappen. Marie de Flandre (Koninklijk Paleis Brussel, 2015). In 2000 organiseerde Kim Sloan in het British Museum een tentoonstelling over amateurtekenaars en hun tekenleraars uit de periode tussen circa 1600 en 1800, terwijl Mattie Boom in 2019 in het Rijksmuseum de focus legde op de opkomst van de amateurfotografie in Nederland.
Hoe verliep het schrijfproces voor dit boek? Heb je iets verrassends, grappigs of vreemds meegemaakt?
Door dit onderzoek en boek heb ik ons land veel beter leren kennen, want ik heb zowat heel België doorkruist om op zoek te gaan naar objecten, documenten en verhalen van en over adellijke amateurkunstenaressen. Het overgrote deel daarvan wordt immers door de adellijke afstammelingen van de vrouwen in hun kasteel, herenhuis of stadsappartement bewaard. Daar werd ik steeds van harte verwelkomd – soms zelfs met een handkus –, waarna ik werd meegenomen van benedenverdieping tot zolderruimte en zelfs torenkamer om de werken van artistieke familieleden te zien. Ik kon ook sommige dagboeken, memoires en brieven inkijken en kreeg individuele herinneringen te horen. Daardoor ontwikkelde ik een intieme kijk op de artistieke leefwereld van adellijke vrouwen in de 19de en het begin van de 20ste eeuw.
Wat wil je dat de lezers van je boek onthouden?
Ik hoop dat de lezers onthouden hoe krachtig amateurkunsten kunnen zijn om een eigen identiteit, een plaats in een sociaal-cultureel netwerk en tastbare herinneringen te creëren.
Heb je plannen voor een volgende publicatie? Waar zal die over gaan?
Allereerst ga ik deze zomer genieten van de publicatie van Adellijk en artistiek. Vervolgens start ik als assistent-professor van toegepaste kunsten, materiële culturen en design aan de Universiteit Utrecht. Ondertussen denk ik na over mijn volgende boek. Dit zal gaan over humanitaire organisaties die tijdens de Duitse bezetting in de Eerste Wereldoorlog de Belgische kantindustrie hebben gered en tegelijkertijd de Belgische kantwerksters in België, Nederland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk van werk verzekerden
Adellijk en artistiekAmateurkunstenaressen met blauw bloed in België (1815-1914)
Wendy Wiertz
paperback, e-boek
