Inleiding
1. Filosofie…
2. … en geesteswetenschappen
3. Beperkingen van dit handboek
4. Opzet en structuur
Deel 1 De filosofische grondslagen van kennis en wetenschap
Inleiding
1 Plato over a priori kennis
1. Inleiding
2. De Meno-paradox
3. Wederherinnering en Ideeën
Kadertekst: Noam Chomsky en ‘Plato’s problem’
4. Plato’s ‘tweewereldenvisie’
2 Aristoteles over kennis vanuit waarneming
1. Inleiding
2. De weg van de kennisverwerving
3. Aristoteles’ wetenschapsleer
4. Categorieën en hylemorfisme
Kadertekst: Aristoteles in China
5. De natuurwetenschap
6. De samenhang tussen de verschillende domeinen van wetenschap
Intermezzo: Plato en Aristoteles in de middeleeuwen
3 Rationalisme
1. Subject en wetenschap in de moderne wijsbegeerte
2. René Descartes en het ideaal van de mathesis universalis
3. Op zoek naar een zeker fundament
Kadertekst: Descartes en het mind-body probleem 93
4. Het probleem van de brug
4 Empirisme
1. Inleiding
2. Francis Bacon en het ‘nieuwe instrument’ van de wetenschap
3. John Locke en het klassieke empirisme
4. David Hume en het probleem van de inductie
Kadertekst: Albert Michotte over de perceptie van causaliteit
5 Het kritische idealisme
1. Inleiding
2. De probleemstelling: hoe zijn synthetische a priori oordelen mogelijk?
3. De ‘Copernicaanse revolutie’ in de kenleer
4. De transcendentale esthetiek
5. De transcendentale analytiek
6. De transcendentale dialectiek
Kadertekst: Kant over de esthetische ervaring
7. Conclusie 142
6 De linguistic turn
1. Russell, Wittgenstein, en de zoektocht naar de ideale taal
1.1 Inleiding
1.2 De invloed van Russell: logische analyse en logisch atomisme
1.3 De afbeeldingstheorie (‘picture theory’)
1.4 Zeggen en tonen
1.5 Filosofie als verheldering
2. De latere Wittgenstein en de ‘ordinary language philosophy’
2.1 Een ‘tweede’ Wittgenstein?
2.2 Taalspelen en familiegelijkenissen
2.3 Betekenis als gebruik, spelregels en levensvorm
Kadertekst: Wittgenstein en literaire theorie
2.4 Een filosofie van de gewone taal
7 Wetenschapsfilosofie in de twintigste eeuw
1. Het logisch positivisme van de Wiener Kreis
Kadertekst: Carl Hempel over historische wetmatigheden
2. Het ‘kritische rationalisme’ van Karl Popper
2.1 Inleiding
2.2 Falsificatie en de hypothetisch-deductieve methode
2.3 Falsificatie als demarcatiecriterium
Kadertekst: Popper en het historicisme
3. Thomas Kuhn over wetenschappelijke vooruitgang
3.1 Inleiding
3.2 Wetenschappelijke paradigma’s en revoluties
3.3 Incommensurabiliteit en nieuwe werelden
3.4 Kuhns paradigma-theorie en de geesteswetenschappen
Deel 2 Filosofische paradigma’s voor de geesteswetenschappen
1 Het ontstaan van de moderne geesteswetenschappen in de negentiende eeuw
1. Inleiding
2. Institutionele, culturele en filosofische aanknopingspunten
2.1 Het Bildungsideaal van Wilhelm von Humboldt
2.2 Hegel en de historisering van het denken
3. Een wetenschappelijke methode voor de geesteswetenschappen?
3.1 De filologie: Karl Lachmann en de tekstkritiek
3.2 Geschiedenis als wetenschap: Leopold von Ranke en het historisme
3.3 Het positivisme van Auguste Comte
4. Conclusie
2 De ‘meesters van het wantrouwen’
1. Inleiding: De kritiek op het moderne subject en kennismodel
2. Karl Marx: Cultuur als ideologische supra-structuur
3. Friedrich Nietzsche: van filologie naar genealogie
4. Sigmund Freud en de psychoanalyse
3 De hermeneutiek
1. Inleiding
2. Friedrich Schleiermacher en het ontstaan van de algemene hermeneutiek
3. Wilhelm Dilthey: hermeneutiek als methode van de geesteswetenschappen
4. Hans-Georg Gadamer: verstaan als ontologisch gebeuren
4.1 Hermeneutische filosofie: Heidegger en de fenomenologie
4.2 Gadamers fenomenologische hermeneutiek
4 Kritische Theorie
1. Inleiding
2. Antonio Gramsci over culturele hegemonie
3. De Frankfurter Schule
3.1 Walter Benjamin en de teloorgang van het aura van het kunstwerk
3.2 Horkheimer en Adorno over de cultuurindustrie
5 Structuralisme en poststructuralisme
1. Inleiding: het structuralisme
2. De algemene taalkunde van Ferdinand de Saussure
3. Het Franse structuralisme
4. Michel Foucault: een archeologie van de menswetenschappen
5. Jacques Derrida en de deconstructie
6 Feministische theorie
1. Inleiding
2. Feminisme, feministische theorie en genderstudies
3. Simone de Beauvoir en de vrouw als de ‘Ander’
4. Judith Butler over gender als performativiteit
7 Postkoloniale theorie
1. Inleiding
2. Frantz Fanon over kolonialisme en geweld
3. Edward Said en het oriëntalisme
4. Spivak over de onmogelijke representatie van subalterniteit
5. Conclusie
Noten
Bibliografische verantwoording en suggesties voor verdere lectuur
Glossarium
Pieter d’Hoine is als hoogleraar verbonden aan het De Wulf-Mansion Centrum voor Antieke, Middeleeuwse en Renaissancefilosofie van het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (KU Leuven). Hij doceert antieke wijsbegeerte en filosofische grondslagen van de geesteswetenschappen.
Pieter d’Hoine is Assistant Professor of ancient philosophy and intellectual history at the Institute of Philosophy, KU Leuven.
