Wijsbegeerte

Onontbeerlijk handboek over de historiciteit van de filosofie - uitgebreid met index.

Dit handboek heeft als uitgangspunt dat de filosofie wezenlijk historisch is. De verwondering die de filosofie beheerst, en de "eeuwige" vragen die de mens zich stelt, blijven gebonden aan hun specifieke ontstaanscontext. De antwoorden zijn interpretaties van de werkelijkheid tegen de achtergrond van een tijdsgeest, én van een confrontatie met eerdere interpretaties. "Die Philosophie ist ihre Zeit in Gedanken erfasst" (G.W.F. Hegel)

Een tweede reden waarom de geschiedenis wezenlijk is voor de wijsbegeerte, is dat de historiciteit zelf een onderdeel is van de filosofische reflectie. Onze omgang met de geschiedenis is zelf historisch gesitueerd, tegen de achtergrond van onze tijdsgeest. En ook een historische inleiding tot de wijsbegeerte ontsnapt niet aan deze historiciteit.

Een goede vertrouwdheid met de geschiedenis van de wijsbegeerte is daarom onontbeerlijk voor het functioneren als filosoof. In Wijsbegeerte, een historische inleiding komt de historiciteit van de filosofie in haar dubbele betekenis aan bod. Het eerste deel biedt een inzicht in de lotgevallen van de filosofische rationaliteit van de antieke oudheid tot heden; in het tweede deel wordt de wijsbegeerte als 'historisch-hermeneutische' wetenschap bekeken.

INLEIDING
Plato's grot
Filosofie en ideologie
De historiciteit van de filosofie

Deel 1 DE LOTGEVALLEN VAN DE FILOSOFISCHE RATIONALITEIT

Hoofdstuk 1 WIJSBEGEERTE BINNEN DE ANTIEKE BESTAANSHORIZON
(6de eeuw v.C. - 6de eeuw n.C.)
1. Het ontstaan van de wijsgerige rationaliteit
1.1. Van mythos naar logos
1.2. De natuurfilosofen: het ontstaan van een kosmologie
Heraclitus: ‘Alles vloeit'
Parmenides: ‘Het zijnde is'
1.3. Het ontstaan van een ethiek
Het relativisme van de sofisten
Socrates (469-399 v.C.)
2. De filosofie wordt een systeem
2.1. Plato (428-347 v.C.)
In de ban van Socrates
De ziel
Het inzichtelijke
Het probleem van de morele opvoeding
De morele staatsorde
De kennis
Participatie
Het Goede
Loslaten van het lichamelijke
2.2. Aristoteles (384-322 v.C.)
Een systematische wetenschap
De categorieën
De vier oorzaken
Vorm en doel: teleologie
De ziel als vorm
Vorm en materie: hylemorfisme
Veranderlijkheid: act en potentie
Ethiek
Het goddelijke
3. De latere Oudheid. Filosofie als levenswijsheid
Schaalvergroting: het hellenisme en het Romeinse Rijk
De Stoa
Het epicurisme
Het neoplatonisme

Hoofdstuk 2 HET MIDDELEEUWSE PERSPECTIEF (5de - 15de eeuw)Het christendom
1. De vroege Middeleeuwen. Augustinus (354-430)
De wil en de rede
De verlichting van het verstand (illuminatie)
Philosophia Christiana
Het vroeg-middeleeuwse geestesleven
2. De volle Middeleeuwen. Herontdekking van Aristoteles
Middeleeuwse (aristotelische) natuurfilosofie
3. De integratie van Aristoteles
Aristotelische conflictstof
3.1. De synthese van Thomas van Aquino (1225-1274)
Rede en geloof
De kennis
De universalia
God
De menselijke ziel
Ethiek
3.2. Het nominalisme van Willem van Ockham (ca.1285-ca.1348)
Reactie tegen het realisme
Aandacht voor het particuliere
Het ‘scheermes van Ockham'
... scheert aan twee kanten

Hoofdstuk 3 DE CRISIS VAN DE MODERNITEIT (15de - 19de eeuw)
1. De godsdienstoorlogen
De crisis
2. De nieuwe wetenschap
Francis Bacon (1561-1626)
Wetenschap en filosofie groeien uit elkaar
De natuur als te beheersen vijand
3. De opmars van het subject
4. De moderne wijsbegeerte ten dienste van wetenschap en subject
4.1. Het rationalisme van Rene Descartes (1596-1650)
De twijfel
Eerste zekerheid: ‘Je pense donc je suis'
Dualisme
Het probleem van de brug
Tweede zekerheid: het bestaan van God
Derde zekerheid: het bestaan van de buitenwereld
De mathematische structuur van de werkelijkheid
4.2. Het empirisme: John Locke (1632-1704) en David Hume
(1711-1776)
‘No innate ideas !'
Scepticisme
Mind, substanties en causaliteit
De wetenschap in crisis ?
4.3. Het kritisch idealisme van Immanuel Kant (1724-1804)
Rationalisme en empirisme
Copernicaanse revolutie
Transcendentaal standpunt
Analyse van het kenproces: Fase 1. Transcendentale esthetiek
Fase 2. Transcendentale analytiek
Fase 3. Transcendentale dialectiek
De metafysica als onmogelijke wetenschap
Kritiek van de praktische rede
4.4. Het absolute idealisme: G.W.F. Hegel (1770-1831)
Het uitgangspunt: de Franse Revolutie
Het project: denken van het absolute
De te overwinnen weerstand: het ‘verstandsdenken'
Hegels reactie tegen Kant
Idealisme
De dialectische methode
De Geest
4.5. Filosofie als maatschappelijke praktijk: Karl Marx (1818-1883)
Historisch materialisme
Kritiek op Hegel
Arbeid
Arbeidsdeling, prive-bezit en uitbuiting
Zelf-vervreemding
Klassenstrijd
Filosofie als maatschappelijke praktijk

Hoofdstuk 4 HET EINDE VAN DE MODERNITEIT? (19de - 20ste eeuw)Revolutie
2. De grenzen van het geloof in de wetenschap
Het vooruitgangsgeloof ter discussie
3. De onttroning van het subject
De ‘meesters van het wantrouwen'
4. Een wijsgerige revolutie
Nieuwe klemtonen in de hedendaagse filosofie
4.1. Friedrich Nietzsche (1844-1900), de filosoof met de hamer
Begrippenmummies
Afwijzing van ‘de' waarheid
Afwijzing van het ‘platonisme' en de joods-christelijke traditie
Afwijzing van de moraal
Afwijzing van de religie
Hoe moet het nu verder ?
4.2. Edmund Husserl (1859-1938) en de fenomenologie
De crisis van de wetenschappelijke rationaliteit
Transcendentaal standpunt
Fenomenologie
Intentionaliteit
De leefwereld als (re)constructie
Objectiviteit
4.3. Martin Heidegger (1889-1976) en de existentiële fenomenologie
Dasein
Existentialen
Onze omgang met de dingen in de wereld
Mit-sein en Mit-Dasein
Het ‘men' (das Man)
Openheid (Entschlossenheit)
Tijdelijkheid
Geworpenheid, ontwerp en vervallen
Angst
De dood
Zijn en tijd -en verder
4.4. Het existentialisme: de vrijheid ten top gedreven
‘Pour soi' en ‘en soi'
‘L'etre et le neant'
Tot vrijheid gedoemd
4.5. De deconstructie van Jacques Derrida (1930-2004)structuralisme
De taalschrift
Depreciatie van het schrift
‘La differance'
De wereld als tekst
Deconstructie
De tijd en het ‘ondeconstrueerbare'
5. Een nieuwe stem in het oude debat: de analytische wijsbegeerte
5.1. Taalfilosofie
‘Continentale' en ‘analytische' filosofie
5.2. De wetenschappelijkheid van de logische taal: L. Wittgenstein, Tractatus Logico-philosophicus (‘Wittgenstein I')
Het programma: vermijden van ‘gezwets'
Betekenis, verwijzing en waarheid
Alleen empirische uitspraken zijn betekenisvol
Filosofie als taalverheldering
Het mystieke
De scheiding van feitelijkheid en zingeving
5.3. De werkelijkheidswaarde van de ‘gewone' taal: L. Wittgenstein,Philosophische Untersuchungen (‘Wittgenstein II')
Taalspel
‘Meaning is use'
Taal als gereedschapskist
Levensvormen

Deel 2 WIJSBEGEERTE ALS HISTORISCH-HERMENEUTISCHE WETENSCHAP
1. Het historisme
2. L'histoire se repete - of toch niet? Oswald Spengler en Karl Popper
3. De vraag naar ‘betekenis' in de menswetenschappen
Positivisme in de menswetenschappen
Het verstaan van de beleving

Hoofdstuk 1 ONTSTAAN VAN DE HERMENEUTIEK ALS WETENSCHAP
1. Ontstaan van een algemene hermeneutiek
2. De reproducerende hermeneutiek van F. Schleiermacher (1768-1834)
Universele hermeneutiek
Reproducerende hermeneutiek
De hermeneutische cirkel

Hoofdstuk 2 HET HISTORISCHE VERSTAAN IN DE GEESTESWETENSCHAPPEN
1. W. Dilthey (1833-1911): het Verstehen
Objectieve Geest
Nacherleben
2. M. Heidegger over verstaan en interpretatie
Voor-structuren
Sinn
3. H.-G. Gadamers historisering van het verstaan
Werkingshistorisch bewustzijn
Vooroordelen
Traditie
Versmelting van horizonten
Drie kritieken op Gadamer. 1. E. Betti
Kritiek 2. J. Habermas
Kritiek 3. J. Derrida
New Historicism

UIT-LEIDING: IS DIT HET EINDE ?
Het post-modernisme
Het einde van de geschiedenis?

GERAADPLEEGDE LITERATUUR

NAMENREGISTER

ZAKENREGISTER

Format: Textbook - paperback

Size: 23 × 17 mm

ISBN: 9789462700574

Publication: October 27, 2015

Languages: Dutch; Flemish

Stock item number: 135990

Gerd Van Riel is professor of ancient philosophy at the KU Leuven Institute of Philosophy. Gerd Van Riel is als gewoon hoogleraar antieke filosofie verbonden aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (De Wulf-Mansioncentrum) van de KU Leuven. Zijn specialisatiedomein is de filosofie van Plato en de Platoonse traditie.

Een zoveelste overzicht van de geschiedenis van de filosofie? Dat zou je kunnen denken bij het lezen van de kaft, maar dit boek biedt wel echt meer. Gerd Van Riel en Guy Claessens, belden verbonden aan het Hoger lnstituut voor Wijsbegeerte van de K.U.Leuven, beperken zich niet tot een loutere beschrijving van de ideeen van de grate filosofen. Volgens hen moeteen historische inleiding op de filosofie zich ook concentreren op de manier waarop de wijsbegeerte haar eigen geschiedenis in het denken integreert.
Als handboek biedt dit boek toch dat ietsje meer dan geïnteresseerden verwachten. Een kijk op een filosofische geschiedenis die niet alleen beschrijft, maar ook uitdaagt tot verder denken.
Willy Deckers, De Leeswolf, 2012, jaargang 18, nr 1, februari