Arnold Schönberg en de Zeitoper

De eenakter Von heute auf morgen (1930) is een buitenbeentje in het oeuvre van Arnold Schönberg. In meerdere opzichten lijkt dit werk, dat aansluiting zoekt bij de Zeitoper-cultuur uit de jaren '20 van de 20ste eeuw, moeilijk verenigbaar te zijn met het traditionele imago van deze strenge en ernstige Weense componist. In deze studie onderneemt musicoloog Pieter Bergé een poging om de intrinsieke ambiguïteit van Schönbergs werk vanuit verschillende invalshoeken te duiden. Via een ruime schets van de Duitse operacultuur in de jaren '20 en een grondige herlezing van de eigentijdse Zeitoper-esthetiek van o.m. Paul Hindemith, Ernst Krenek, Kurt Weill en Arnold Schönberg zelf, komt de auteur daarbij tot de conclusie dat Schönbergs werk zich manifesteert als een Zeitoperdie zowel de Zeitoper-cultuur alsook de eigen artistieke en esthetische positie van Schönberg zelf aan het wankelen brengt.

Inleiding

Deel I. De operahistorische en esthetische betekenis van de Zeitoper

Inleiding: de zogenaamde Zeitoper

1. De Zeitoper als herontdekking van de opera

1.1. Progressieve en restauratieve tendensen in de Duitse operacultuur in de jaren '20
1.1.1. De negatie van het romantische Musikdrama
Ferruccio Busoni
Richard Strauss
Igor Stravinski
1.1.2. De restitutie van de voor-romantische opera
Wolfgang Amadeus Mozart
Georg Friedrich Händel
Giuseppe Verdi
1.1.3. De transgressie van de romantiek: het expressionistische muziek- Theater
Arnold Schönberg
Alban Berg

1.2. De operahistorische en esthetische betekenis van de Zeitoper in het œuvre van Paul Hindemith, Ernst Krenek en Kurt Weill
Paul Hindemith
Ernst Krenek
Kurt Weill
Besluit en overgang

2. De Zeitoper en de herontdekking van het publiek

2.1. Naar een esthetiek van het brede publiek

2.2. De esthetiek van het brede publiek en de vermeende karakteristieken van de Zeitoper
2.2.1. Inhouden en thematieken
2.2.2. Jazz
2.2.3. Revue en Cabaret
2.2.4. Radio en film

Besluit

Deel II. De operahistorische en esthetische betekenis van Schönbergs Von heute auf morgen

Inleiding: Mode en moderniteit

1. Schönberg en het publiek in de jaren '20

1.1. De antithese

1.2. Problematisering van de antithese

2. Schönbergs Von heute auf morgen als esthetisch dilemma

2.1. De hunker naar succes en de ontstaansgeschiedenis van Von heute auf Morgen

2.2. De dubbele gelaagdheid van de inhoud

2.3. De problematische relatie tussen tekst (inhoud) en muziek

2.4. Von heute auf morgen en de vermeende karakteristieken van de Zeit-oper
2.4.1. De dodecafone reeks
2.4.2. Formele opbouw
2.4.3. Jazz- en dansmuziek
2.4.4. Referenties en citaten

Besluit

Bibliografie