"Wat heel vreemd is, natuurlijk, is dat het boekje bedoeld was om te verschijnen ter gelegenheid van de nieuwe productie van de Faust-Szenen door Opera Ballet Vlaanderen, maar dat die productie omwille van de COVID19-crisis is uitgesteld. Voor mij voelt het boekje nu bijna aan als een soort flessenpost uit een ander tijdperk."
In het eerste volume van de nieuwe reeks Operatheek in samenwerking met Opera Ballet Vlaanderen breekt musicoloog Steven Vande Moortele een lans voor de Szenen aus Goethes Faust, het monumentale meesterwerk voor solisten, koor en orkest van Robert Schumann. Vande Moortele vertelt meer over het boek, zijn inspiratie en het schrijfproces.
Leg in één zin uit waar het boek over gaat.
Dit boek gaat over de Szenen aus Goethes Faust, een lang verwaarloosd meesterwerk voor solisten, koor en orkest van de Duitse romantische componist Robert Schumann. Het is een luistergids die heel uitdrukkelijk niet alleen bedoeld is voor de kenner, maar ook en vooral voor de gewone klassieke-muziekliefhebber. Het boek begint met een hoofdstuk over de toneeltekst van Goethe die Schumann heeft geïnspireerd, gaat dan in op de positie van Schumanns compositie in de muziekhistorische context van het midden van de negentiende eeuw, en eindigt met een uitgebreide bespreking van de muziek.
Wat of wie heeft je geïnspireerd om voor dit onderwerp te kiezen?
Het idee is er gekomen toen Jan Vandenhouwe, de intendant van Opera Ballet Vlaanderen, mij een jaar of twee geleden vertelde dat hij zijn eerste seizoen wou afsluiten met een nieuwe productie van Schumanns Szenen aus Goethes Faust, in een regie van Julian Rosefeldt en met Philippe Herreweghe als dirigent. Jan en ik kennen elkaar al van toen wij samen musicologie studeerden in Leuven eind jaren ’90, en het is ook Jan die mij destijds de Faust-Szenen heeft leren kennen. Omdat de Faust-Szenen zo’n onderschat en zelden uitgevoerd werk zijn, heb ik toen meteen gezegd “daar moeten we iets mee doen”, en van het een kwam het ander: niet alleen dit boekje, maar een heuse boekenreeks met de naam Operatheek, in samenhang met belangwekkende nieuwe producties van Opera Ballet Vlaanderen.
Heb je leestips – boeken, blogs, tijdschriften, ... – voor wie meer over het onderwerp wil weten?
Goethes Faust misschien? Faust lezen is een hele onderneming natuurlijk. Ongeveer 350 bladzijden (in de uitgave die ik hier staan heb), bijna helemaal in verzen,… Ik moet toegeven dat ik er zelf, voor ik aan dit boek begon te schrijven, ook nooit ver in was geraakt—maar ondertussen heb ik het wel twee keer uitgelezen, en dat was toch een enorme ervaring. Misschien heeft het ermee te maken dat Faust gaat over een wetenschapper die het allemaal niet meer zo goed weet, maar ik heb echt het gevoel dat ik mezelf beter heb leren kennen. Dat het in het Duits is, mag in ieder geval geen excuus zijn: er bestaat een heel mooie Nederlandse vertaling van Ard Posthuma.
Over Schumann bestaat niet veel in het Nederlands, al heeft Jan Christiaens een jaar of tien geleden voor het Concertgebouw Brugge een interessant Concertgebouwcahier over Schumann gemaakt dat nog altijd op het internet te vinden is. Het beste algemene boek over Schumann in het Engels vind ik nog altijd Robert Schumann: Herald of a New Poetic Age van John Daverio uit 1997.
Hoe verliep het schrijfproces voor dit boek? Heb je iets verrassends, grappigs of vreemds meegemaakt?
Ik schrijf tegenwoordig vooral in het Engels, maar het was al jaren een droom van mij om een boek in het Nederlands te schrijven. Ik heb daar heel veel plezier aan beleefd en heb het ook met heel veel liefde gedaan, maar het bleek niet vanzelfsprekend: ik heb mezelf tot op zekere hoogte weer Nederlands moeten leren, en het heeft even geduurd voor ik de juiste toon vond. Dat heeft er ook mee te maken dat het sowieso altijd een uitdaging is om iets zinnigs over muziek te zeggen op een manier die toch voor een breed publiek verstaanbaar is—over het leven van een componist schrijven kan iedereen, maar dat interesseert mij niet; voor mij gaat het om de muziek zelf.
Wat heel vreemd is, natuurlijk, is dat het boekje van meet af aan bedoeld was om te verschijnen ter gelegenheid van de nieuwe productie van de Faust-Szenen door Opera Ballet Vlaanderen (bijna als een soort programmaboek), maar dat die productie omwille van de COVID19-crisis is uitgesteld. Dat is toch allemaal heel onwerkelijk; meer dan alleen lezers had ik een heel concreet publiek voor ogen toen ik het boekje schreef, een publiek dat ook echt als groep bijeen zou komen. Dat valt (voorlopig) allemaal weg. Voor mij voelt het boekje nu bijna aan als een soort flessenpost uit een ander tijdperk.
Wat wil je dat de lezers van je boek onthouden?
De muziek! Als het boekje mensen dichter bij Schumanns Faust-Szenen brengt, dan ben ik in mijn opzet geslaagd. En de lezers mogen ook niet vergeten om in seizoen 2021–22 naar de uitgestelde voorstelling van de Faust-Szenen in Gent en Antwerpen te gaan kijken, natuurlijk.
Heb je plannen voor een volgende publicatie? Waar zal die over gaan?
Het volgende project dat net van stapel begint te lopen is Wagner Studies, een essaybundel met bijdragen van elf specialisten over Wagner-analyse waarvan ik editor ben, samen met J.P.E. Harper-Scott, een collega van mij die aan Royal Holloway lesgeeft. Het is een boek dat voor een heel ander publiek bedoeld is dan dit natuurlijk, maar voor wie geïnteresseerd is: het komt in 2022 uit bij Cambridge University Press.
Robert Schumann
Szenen aus Goethes Faust
Steven Vande Moortele
